Dożywotnie pozbawienie wolności
Od 2012 r. Zespół badawczy złożony z prawników i kryminologów Katedry Kryminologii i Polityki Kryminalnej IPSiR Uniwersytetu Warszawskiego w porozumieniu z Centralnym Zarządem Służby Więziennej oraz Stowarzyszeniem Interwencji Prawnej pod kierunkiem prof. Andrzeja Rzeplińskiego oraz dr Marii Niełacznej prowadzi badania naukowe nad orzekaniem i wykonaniem najsurowszej kary w Polsce i na świecie – kary dożywotnego pozbawienia wolności.
Badania były prowadzone dzięki środkom finansowym Uniwersytetu Warszawskiego oraz Open Society Institute. Od 2014 r. są finansowane z grantu Narodowego Centrum Nauki (nr decyzji DEC-2013/09/B/HS5/04518, nr umowy 2017/27/B/HS5/00633).
Pierwszy etap badań pt. „Dożywotnie pozbawienie wolności. Zabójca, jego zbrodnia i kara” koncentrował się na analizie kryminologicznej zabójstw kwalifikowanych i ich sprawców oraz sędziowskiego wymiaru kary dożywotniego pozbawienia wolności. Zespół badał także ukryty dotychczas obszar badawczy jakim okazało się wykonywanie kary dożywocia w różnych jej fazach czasowych z perspektywy podmiotów zainteresowanych (skazanego, kadry więziennej, rodzin sprawcy i ofiary, przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości i społeczeństwa).
Drugi etap badań pt. „Najlepsi z najgorszych i źli stale. Dożywotni więźniowie” koncentruje się na rzeczywistości więzienia jako miejsca życia skazanych na tę skrajną karę, jak również personelu więziennego, który im asystuje.
Kara dożywotniego pozbawienia wolności została wprowadzona nowelizacją Kodeksu Karnego 19 listopada 1995 r. Do tej pory jeszcze żaden skazany na tę karę przez polski sąd więzień nie miał możliwości ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie, nie została bowiem spełniona podstawowa przesłanka – odbycie 25 lat tej kary. To oznacza, że kara ta jest w Polsce wciąż eksperymentem, nie ma utartej ścieżki postępowania z więźniami „dożywotnimi”. Mimo to jesteśmy w przededniu momentu, gdy pierwsi skazani na tę karę będą mogli zacząć ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Nie wiemy co zadziało się przez ćwierć wieku ich życia za więziennym murem, ćwierć wieku różnych oddziaływań proponowanych im przez Służbę Więzienną.
Niezależnie od decyzji polityków, jako badacze jesteśmy blisko czasu decydowania o kształcie i sposobie wykonywania kary dożywotniej. Wiedzę do takiej dyskusji dostarczają badania naukowe takie jak nasze.
Jest to unikatowy w skali Europy projekt, który tak dogłębnie i szeroko bada wątek demograficzny, kryminalny, procesowy i penitencjarny każdego z osobna z 299 badanych więźniów.