2013
M. Niełaczna Wykonać karę. i co dalej? Wykonanie kary dożywotniego pozbawienia wolności w Polsce: Wykonać karę – i co dalej? W akademickich dyskusjach nad tą karą doszłam do wniosku, że tej kary się nie wykonuje ani się nie odbywa. To ludzkie życie – jedno zabrane, drugie stracone. Życie, które stawia przed nami egzystencjalne pytania. Czy da się zrównoważyć element represji i odwetu z elementem ludzkiego traktowania skazanych? Czy da się zapewnić im w więzieniu to, co konieczne, aby zachowali swoje człowieczeństwo? I kto bierze za to odpowiedzialność? Do czego zmierza wykonanie tej kary? Czy więźniowie dożywotni mają szansę na odzyskanie wolności?” – Autorka referuje wywiady z oficerami Służby Więziennej i skazanymi na dożywocie. Ich wypowiedzi świadczą o specyfice wykonania tej kary, innym podejściu do pracy i życia w więzieniu.
2014
Skazani na dożywotnie więzienie. Niezbędnik informacyjny. „Uwięzienie bez nadziei zwolnienia jest w wielu aspektach podobnym przypadkiem jak kara śmierci – nigdy nie mógłbyś odpokutować za swoje przestępstwo”. Broszura dedykowana więźniom dożywotnim i ich najbliższym. Jest napisana w formie dialogu – Autorzy tłumaczą czytającemu dlaczego znalazł się w dożywotnim więzieniu, w czym pozostaje dłużny, ale i wolny oraz do czego może dążyć.
M. Niełaczna Sprawiedliwość skrajna: Publikacja jest efektem trzyletniej pracy badawczej (badań terenowych i wywiadów) i składa się z dwóch części. Część I zawiera wyniki badań nad wykonaniem kary dożywotniego pozbawienia wolności w Polsce, refleksje na temat sensu tej kary i problemach, które w jej trakcie powstają. Są to refleksje zawarte w wypowiedziach więźniów dożywotnich i funkcjonariuszy więziennych. Wskazują oni, że tej kary nie można jej „odsiedzieć”. Bliższy jej znaczeniu jest anglojęzyczny termin „serve”, czyli „odsłużyć” karę. Kojarzy się z dawaniem czegoś od siebie, nie tylko poprzez pracę nad sobą, ale faktyczne działania podjęte na rzecz innych. Także słowo „rehabilitation” w przypadku więźniów dożywotnich ma głębsze znaczenie. Zbrodnia, której się dopuścili i krzywda, której byli sprawcami pozwala stawiać im wymaganie zrehabilitowania się w oczach własnych i społeczeństwa. System więzienny ma sprzyjać im w sprostaniu temu wymaganiu, jednak zrozumienie go i zaakceptowanie jest ich własną decyzją, za którą ponoszą odpowiedzialności. Część II dotyczy stosowania i przedłużania nadzwyczajnego statusu tzw. więźnia niebezpiecznego umieszczonego w oddziale o maksymalnym zabezpieczeniu. Autorka stosuje ciekawą analogię z człowiekiem w akwarium – nawet jeśli wybuchnie agresją, woda „zatopi” jej skutki. W całej publikacji wybrzmiewają ważne wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu: Vinter i inni oraz James, Wells i Lee przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, a następnie Piechowicz i Horych przeciwko Polsce.
2016
M. Dubois-Ejchart, M. Niełaczna, A. Wilkowska-Płociennik The Right to Hope for Lifers: An Analysis of Court Judgments and Practice in Poland – rozważania na temat prawa do nadziei skazanych na dożywotnie pozbawienie wolności opierające się na rożnych perspektywach: personel więzienny, opinie skazanych czy wyroki sądowe.
2017
J. Klimczak, M. Kłapeć Warsztaty dla więźniów skrajnie długoterminowych – prawo do drugiej szansy dla skazanych i pierwsze kroki dla studentów: Autorki prezentują projekt dydaktyczno-warsztatowy „Więźniowie skrajnie długoterminowi – prawo do drugiej szansy”, który współrealizowały w ramach Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego w latach 2014–2016 w trzech Zakładach Karnych: nr 1 i nr 2 w Strzelcach Opolskich oraz w Opolu Lubelskim i w Areszcie na Mokotowie. Projekt był skierowany do więźniów prawomocnie skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności oraz skazanych na karę 25 lat pozbawienia wolności. Realizacja warsztatów udowodniła, że współpraca między środowiskiem akademickim a Służbą Więzienną jest potrzebna i skuteczna.
M. Markowska Całe życie za kratami Kilka uwag na marginesie konferencji naukowej „Dożywotnie pozbawienie wolności. Zabójca, jego zbrodnia i kara”: Autorka ciekawie referuje treści dwudniowej konferencji międzynarodowej „Dożywotnie pozbawienie wolności. Zabójca, jego zbrodnia i kara”, która odbyła się 30-31 marca 2017 r. na Uniwersytecie Warszawskim. Konferencja była zwieńczeniem trzyletnich prac badawczych Zespołu pracującego pod kierunkiem prof. Andrzeja Rzeplińskiego, prac finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki. Swoje badania przedstawili także eksperci i naukowcy z Krakowa, Łodzi, Ukrainy, Portugalii, Indii, Republiki Południowej Afryki i Australii. Honorowym gościem był prezydent Europejskiego Komitetu do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT), który przedstawił standardy postępowania z więźniami dożywotnimi.
2019
Stanowisko i ustalenia badawcze Zespołu badawczego kary dożywotniego pozbawienia wolności przy Katedrze Kryminologii i Polityki Kryminalnej IPSiR UW: Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło 21 opinii eksperckich dotyczących nowelizacji Kodeksu karnego. Większość z nich odnosi się do wprowadzenia w Polsce kary bezwzględnego dożywotniego pozbawienia wolności. Wszystkie uznają ją za niekonieczną, a więc stanowiącą eksces ingerencji państwa w społeczeństwo i władzę sądowniczą. Przeanalizowaliśmy wiodące z nich by wydobyć wspólny mianownik – jakie wartości i przepisy prawa narusza nowelizacja. W naszym stanowisku przedstawiliśmy dowody naukowe, że obecne rozwiązania prawne wystarczają, by do końca życia izolować niebezpiecznego przestępcę od społeczeństwa.
2020
Maria Niełaczna, Joanna Klimczak „Extreme criminal penalties – death penalty and life imprisonment in the Polish penal and penitentiary system” – analiza wpływu wprowadzenia i wykonywania kary dożywotniego pozbawienia wolności w okresie transformacji na dotychczasowy rozwój systemu penitencjarnego. Autorki przedstawiły to jak i dlaczego ustawodawca usunął karę śmierci z katalogu kar w polskim kodeksie karnym z 1997 r. i zastąpił ją dożywotnim więzieniem.
Maria Niełaczna, Ewa Dawidziuk, Andrij Kosylo „Dożywotnie więzienie na wokandzie trybunału strasburskiego” – Kara dożywotniego pozbawienia wolności jest karą wyjątkową w odniesieniu zarówno do jej wymiaru, jak i reżimu wykonywania. Nakłada na system więzienny bezterminowy obowiązek oddziaływania – nie tylko zaspokajania podstawowych ludzkich potrzeb, lecz także oferowania sensownej i konkretnej oferty naprawczej. Ma być systemem okazji do rehabilitacji i poprawy, a tym samym stwarzania szans do odpowiedzialnego życia w społeczeństwie więziennym (chodzi przecież o przynajmniej ćwierć wieku życia skazanego) oraz wolnościowym. Nowelizacja k.k. z czerwca 2019 r. odwraca jednak tę perspektywę, a propozycje bezwzględnego dożywotniego więzienia, tj. bez możliwości warunkowego zwolnienia, stanowią zaprzeczenie dotychczasowego sensu wykonania kary – co podkreślają autorzy. Analizują różne aspekty wykonywania kary dożywotniego więzienia z perspektywy soft law oraz orzeczeń trybunału strasburskiego wydanych na skutek skarg więźniów dożywotnich. Opisują też sprawy sygnalizujące problemy związane nie tylko ściśle z najsurowszą karą. Książka adresowana do czytelników zainteresowanych problematyką wymiaru sprawiedliwości i obrony praw człowieka.
Maria Niełaczna, Joanna Klimczak „Kryminologia zła. Dożywotnie więzienie okiem ekspertów” – Czy skazani na karę pozbawienia wolności mają prawo do szczęścia? Jak jest ono rozumiane przez więźnia i wykonawców kary pozbawienia wolności? Co więzienie ma do zaproponowania więźniom dożywotnim, aby osiągnąć resocjalizacyjny cel kary? Czy i na ile więzienie – wraz ze swoją społecznością – jest instytucją uczącą? Czemu i komu służy diagnoza człowieka, który decyzją sędziego do ostatnich dni swojego życia ma przebywać w zamknięciu? Na postawione pytania odpowiadają naukowcy, sędziowie, funkcjonariusze więzienni i studenci. Koncentrują się na sprawcach zabójstw, przestępcach uporczywych i nierzadko mało podatnych na pozytywne oddziaływania. Śledzą ich losy od aresztowania po egzekucję prawomocnie orzeczonej kary dożywotniego więzienia.