Aktualne

Najlepsi z najgorszych i źli stale. Dożywotni więźniowie – 2018-2020

Badania są prowadzone na obszernym materiale badawczym dotyczącym 299 skazanych na karę dożywotniego pozbawienia wolności [dalej: k.d.p.w.], generowanego i gromadzonego na różnych etapach wymiaru sprawiedliwości i życia skazanych na przestrzeni blisko 25 lat.

Jego analiza odsłoniła wiele nowych aspektów i problemów związanych z diagnozą oraz oceną zabójców i ich zbrodni, a następnie zarządzania bezterminową karą – jej wykonaniem, oceną ryzyka i potrzeb więźniów dożywotnich, prowadzonych wobec nich oddziaływań i ich skuteczności.

To kolejny etap badań prowadzonych w latach 2014-2017. Także te obecnie prowadzone badania są finansowanych przez  Narodowe Centrum Nauki (umowa nr 2017/27/B/HS5/00633).

Cele badań

Podstawowym celem naukowym jest zbadanie i opisanie postępowania ze sprawcami zabójstw, nierzadko przestępców uporczywych i niepodatnych na oddziaływania, na dwóch etapach wymiaru sprawiedliwości – decydujących o ich dalszych postawach i zachowaniu, zagrożeniu dla społeczeństwa lub postępach w resocjalizacji:

  1. na etapie opiniowania przez biegłych sądowych nie tylko o ich poczytalności, ale o tym jakimi są sprawcami i ludźmi podczas procesu karnego,
  2. na etapie wykonania kary skrajnie długiej, rozciągniętym w czasie, obejmującym różne aspekty i etapy ich życia i reakcje systemu więziennego, kosztownym i wciąż niezbadanym.

Więźniowie dożywotni różnią się stosunkiem do swojej kary oraz życia w więzieniu i różnie adaptują się do warunków bezterminowej izolacji. Dlatego szczegółowym celem badawczym jest ustalenie:

  • na czym polega diagnozowanie oraz opiniowanie przez biegłych sądowych 100 zabójców skazanych na k.d.p.w., w szczególności, czy istnieje standard opiniowania zabójców w sprawach karnych,
  • czy diagnoza psychologiczna podczas wykonania kdpw daje odpowiedź na pytanie o osobowość człowieka, jego podatność na resocjalizację, a w konsekwencji o skuteczne programy oddziaływań; czy daje podstawę dla prognozowania o przyszłym jego zachowaniu i szacowania ryzyka,
  • jakie podejście mają więźniowie dożywotni do odbywanej kary i z czego ono wynika,
  • jakie do nich ma podejście system więzienny, czyli czego Służba Więzienna wymaga od dożywotnich i co im oferuje, a także jak ocenić tę praktykę w świetle standardów Rady Europy i wybranych państw,
  • czy w przypadku dożywotnich zauważalne jest zarządzanie czasem i zasadami wykonania kary, zwłaszcza zasadą progresji w trakcie ćwierci wieku organizowania życia w izolacji; czy można zauważyć typologię różnych strategii, procesów i efektów uspołecznienia się więźniów dożywotnich bądź przeciwnie – pogłębiania ich aspołeczności, warunków i czynników wspierających/osłabiających.

Hipotezy badawcze

Założyliśmy, że:

  1. Istnieją rozbieżne metody diagnozowania sprawców zabójstw oraz opiniowania w sprawach karnych, co skutkuje arbitralną dowolnością stosowanych przez biegłych metod, narzędzi, ustaleń i wniosków w najpoważniejszych sprawach. Ich opinie nie dają odpowiedzi na pytanie dlaczego konkretny człowiek popełnił okrutny czyn w danych okolicznościach.
  2. Diagnoza skazanych na długoterminowe kary, sporządzona na początku kary, nie jest weryfikowana z upływem czasu, który jest ważną zmienną w ocenie skuteczności wykonania kary, podkreślaną przez sądy krajowe i międzynarodowe.
  3. Oferta pracy z więźniami dożywotnimi mimo że jest ograniczona, przyczynia się do uporządkowania ich życia, nawyków i postępowania. Jednak więziennicy nie stosują modelu R’N’R (risk, need, responsivity) ani planowanego wykonania kary na bazie What Works?, a do rzadkości należy praca nad przyczyną dożywotniego pozbawienia wolności, tj. nad popełnioną zbrodnią, winą i krzywdą wyrządzoną ofiarom.
  4. Więźniowie dożywotni re-socjalizują się w pewnych lub w wielu aspektach. Ich potrzeby, motywacje, nastawienie i wykonana praca, sposoby adaptacji do warunków więziennej izolacji, podatność na oddziaływania i programy naprawcze, a także relacje podtrzymywane lub nawiązywane w trakcie kary i wpływ bliskich mają wpływ na ich uspołecznienie.
  5. Dożywotni dostrzegają swoją przynależność do jednolitej grupy i rozumieją swoją indywidualność oraz odrębność. Każdy z nich jest odrębnym case study, choć w grupie 299 badanych wyłonią się pewne typologie i prawidłowości związane z właściwościami lub warunkami osobistymi.
  6. Z uwagi na czas, działanie systemu więziennego i społeczności więziennej adaptują się oni do warunków życia w więzieniu, czyli prizonizują się, naturalnie i  mimowolnie, ani dobry-zły.
  7. Upływ czasu ma różnorodne, lecz znaczące znaczenie zarówno na etapie wyrokowania, jak i wykonania kary. Zwłaszcza w tym ostatnim, gdy nauka – począwszy od logiki, poprzez psychologię i prawo – dowodzi, że człowiek ma w sobie potencjał zmiany i raczej się zmienia, tj. dostosowuje. Nie wiadomo co w przypadku więźniów dożywotnich (długoterminowych) decyduje bardziej – czy upływ czasu czy opinie ekspertów od wychowania (wychowawców więziennych) lub psychologii (psychologów więziennych). W świetle statystyk, prowadzonych dotychczas badań i obserwacji oraz orzeczeń sądów krajowych i międzynarodowych upływ czasu i zmiany, jakie w nim następują, mają nikłe znaczenie dla etapów wykonania bezterminowej kary – podejmowanych wobec więźniów decyzji i kryteriów oceny.

Metodologia

W trakcie badań zespół zastosuje różne metody i techniki badawcze. Wykorzysta metody odpowiednie dla badań jakościowych, jak: analiza jakościowa literatury oraz dokumentów sądowych i więziennych, wywiady częściowo standaryzowane, analiza treści, badania terenowe. Zespół dokona też analizy ilościowej, aby uzyskać statystyczny obraz badanych zjawisk, prawidłowości, grupy).

Badania z wykorzystaniem metod ilościowych, a także metody jakościowej (case study) polegają na analizie zarówno akt sądowych – zazwyczaj kilkunastu lub kilkudziesięciu tomów w zależności od danego przypadku, oraz do akt więziennych dokumentujących średnio w grupie 299 badanych – 10 lat ludzkiego życia.

Analizie zostaną poddane eksperckie opinie psychologów i psychiatrów, gdyż zdarzają się opinie tendencyjne i rutynowe mimo że decydują o uwięzieniu badanego na całe jego życie.

Zespół osobiście dotrze do więźniów dożywotnich, ich rodzin i funkcjonariuszy, którzy z nimi na co dzień pracują, i przeprowadzi z nimi wywiady swobodne częściowo standaryzowane oraz wywiady eksperckie i grupowe.

Ważną metodą pozostanie analiza literatury oraz przekazów medialnych za pomocą analizy treści i pól semantycznych.

Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki

Rezultaty badań dostarczą merytorycznych, uzasadnionych empirycznie, analiz i argumentów w debacie naukowej i publicznej nad praktyką wykonania k.d.p.w. i polityką kar długoterminowych.  Dzięki określeniu celów praktycznych (stworzenie standardów opiniowania, metod i narzędzi pracy z dożywotnimi lub długoterminowymi więźniami) badania przyczynią się do poprawy praktyki wykonania skrajnie długiej kary pozbawienia wolności. Dadzą możliwość wypróbowania metod i narzędzi stosowanych w krajach Europy Zachodniej, uchodzących za dobry model oddziaływań penitencjarnych i funkcjonowania systemu więziennego.

Badania pozwolą na wzmocnienie spójnego podejścia do więźniów dożywotnich, indywidualnego i zgodnego ze standardami praw człowieka.

Wyniki badań będą mieć znaczenie dla rozwoju kryminologii i innych nauk społecznych oraz prawa (dadzą podstawę do opracowania postulatów zmian lub rekomendacji, narzędzi i metod opiniowania i pracy z kategorią więźniów dożywotnich czy skrajnie długoterminowych).

 

Więźniowie – zabójcy w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności w Polsce w latach 1970-2012

Prawdopodobnie istnieją przypadki „urodzonych przestępców”, ludzi którzy od urodzenia do śmierci biologicznej (w przypadku wykonania kary śmierci) lub tzw. śmierci społecznej (w przypadku orzeczenia długoletniej kary pozbawienia wolności, w tym dożywocia), stanowią stałe zagrożenie dla życia lub zdrowia innych ludzi. Dowodzą temu więźniowie, którzy w trakcie wykonania kary pozbawienia wolności lub pozostając pod kontrolą państwa (warunkowe zwolnienie, przepustka) lub w jego służbie (funkcjonariusze) dokonują zabójstwa lub jego usiłowania.

Choć zdarzenia te należą do wyjątków, to jednak żadna ze śmierci czy to współwięźniów, czy strażników czy innych osób nie była potrzebna.

Mamy takich 31 przypadków. Połowa zabójstw zostało popełnionych na terenie więzienia. Zaś w okresie 2008-2012, doszło kolejnych 12. Obecnie aktualizujemy dane do roku 2018.

Badania są prowadzone w ramach badań statutowych.

Cele badań

Celem badań jest odpowiedzieć na pytanie, jak doszło do zabójstwa. W więzieniu – w miejscu ukrytym przed kontrolą społeczną, a jednocześnie, poddanym całkowitej kontroli funkcjonariuszy publicznych – konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa – jest przewidywanie.

Analiza zgromadzonych przypadków pozwoli ustalić, czy okoliczności popełnionych zabójstw stanowiły splot różnych, trudnych do przewidywania i kontrolowania sytuacji, czy wręcz przeciwnie – wskazują, że nie ma usprawiedliwienia dla tych sytuacji, bowiem przy dobrze działającym systemie i staranności funkcjonariuszy zabójstwa nie powinny się „zdarzyć”. Dlatego szczegółowe cele badawcze są następujące:

  • opisanie i wyjaśnienie okoliczności zabójstw popełnionych przez więźniów w okresie izolacji bądź innych, gdy byli pod kontrolą państwa,
  • charakterystyka i typologia sylwetek kryminologicznych badanej grupy więźniów-zabójców,
  • opisanie i analiza postępowania z więźniami-zabójcami przez Służbę Więzienną, zarówno przed zbrodnią, jak i po jej popełnieniu,
  • opisanie reakcji wymiaru sprawiedliwości (postępowania wyjaśniającego Służby Więziennej, metodyki śledztwa i procesu sądowego),
  • ustalenie skutków i konsekwencji zabójstwa dla więźnia, jego najbliższych, społeczności więziennej, w tym personelu więziennego, a także analiza odpowiedzialności państwa za zabójstwa popełnione przez więźniów.

Hipotezy badawcze

Badaniom towarzyszy założenie, że:

  1. W większości zabójstwa były zdarzeniami przewidywalnymi, a więc zdarzeniami,  których „autorem” jest nie tylko splot różnych okoliczności, lecz także personel więzienny i ludzie odpowiedzialni za zarządzanie bezpieczeństwem w więzieniu. Nie musiało tak być – ofiara mogła być chroniona i ocalona.
  2. Więźniowie-sprawcy zabójstw, większość z nich ma takie same deficyty biologiczne, psychologiczne lub społeczne, zaś ich motywacje są zbieżne i dają się stypizować.
  3. Ofiary w większości dzielą się na dwa rodzaje: te z cechami wiktymnymi i te, które stoją na drodze do celu obranego przez zabójcę i dlatego musi on je zlikwidować.
  4. Reakcja wymiaru sprawiedliwości skupia się na sprawcy zabójstwa, lecz nie na odpowiedzialnych za jej diagnozę i kontrolę funkcjonariuszach.

Metodologia

Badania polegają na analizie kryminologicznej i analizie treści: wyroków w sprawach karnych wraz z uzasadnieniami, opinii psychiatryczno – sądowych, analizie akt penitencjarnych w oparciu o wytyczne do badanych tematów. Jako że są to badania jakościowe, uprawnioną metodą są wywiady swobodne i standaryzowane z wybranymi funkcjonariuszami oraz więźniami-zabójcami.

Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki

Rezultaty pozwolą stworzyć płaszczyznę współpracy i dialogu ze Służbą Więzienną celem praktycznego ich wykorzystania (tworzenie modelu pracy ze sprawcami zabójstw). Przyczynią się do umocnienia warsztatu badawczego badań typu case study oraz rozwoju zajęć dydaktycznych ukierunkowanych na empirię (prowadzenie przez studentów badań naukowych).

Rezultaty (zarówno zgromadzony materiał jak i wyniki badań) przyczynią się do rozwoju wiedzy na temat prognozowania przyszłych zachowań więźniów, szacowania czynników ryzyka oraz identyfikacji czynników ochronnych.

 

Kariery kryminalne więźniów dożywotnich

Więźniowie dożywotni kontynuują swoją karierę kryminalną w wiezieniu podczas odbywanej kary, która daje nikł nadzieję na odzyskanie wolności. Kariera ta przybiera różną formę i różnie jest zintensyfikowana. Dożywotni popełniają zarówno przestępstwa, jak i przewinienia podlegające odpowiedzialności dyscyplinarnej. Kontynuowanie kariery kryminalnej – w uwagi na warunki izolacji, funkcjonowanie systemu więziennego, a także samą społeczność więzienną – istnieje, a więźniom towarzyszy zamiar co najmniej ewentualny.

Badania są prowadzone w ramach badań statutowych.

Cele badań

Podstawowym celem badań jest:

  1. Opracowanie obrazu statystycznego 299 sprawców zabójstw i ich zbrodni, a następnie identyfikacja i opis najciekawszych rodzajów lub przypadków (grup zorganizowanych, zabójców seryjnych, drapieżników, braci-zabójców),
  2. Analiza i synteza sędziowskiego wymiaru k.d.p.w., identyfikacja trendów orzekania, języka uzasadnień, ustaleń i argumentów przeważających o kdpw, a nie o karze 25 lat pw.
  3. Analiza i synteza kontynuowanej przez zabójców kariery kryminalnej za murami więzień (udział więźniów w zdarzeniach  nadzwyczajnych, dopuszczanie się przewinień i historia kar dyscyplinarnych, przejawy wrogości wobec systemu więziennego czy sprawiedliwości, kwalifikacje do „niebezpiecznych”, usiłowania ucieczki lub popełnienie przestępstw).

Hipotezy badawcze

  1. Sprawcy zabójstw kwalifikowanych, skazani na k.d.p.w. byli z reguły poprzednio karani i dopuścili się zabójstw dwóch osób. Są starsi niż przeciętnie skazani na karę pozbawienia wolności, gorzej niż oni wykształceni, z reguły pochodzą z rozbitych rodzin, funkcjonują poza rynkiem pracy oraz mają zaburzoną osobowość.
  2. W podejściu i postępowaniu z więźniami dożywotnimi dominuje podejście standardowe – jak w odniesieniu do pozostałych więźniów, mimo że z woli sądów resztę życia mają spędzić z murami (przeciętnie oznacza ok. 40 lat).
  3. Brakuje modelowego rozwiązania i planu postępowania wobec więźniów dożywotnich oraz ich rodzin. Elementy kompensacyjne i mediacyjne są nieobecne. Racjonalne wykonywanie k.d.p.w. jest kwestią danego przypadku, wiedzy, poświęcenia i preferencji konkretnego funkcjonariusza, czasami innej osoby mającej dostęp do więźnia.

Metodologia

Badania wykorzystują metody ilościowe i jakościowe. Polegają na analizie wyroków w sprawach karnych o zabójstwo wraz z uzasadnieniami, wyroków w innych sprawach karnych oraz kart karnych, analizie opinii psychiatryczno – sądowych, orzeczeń psychologiczno-penitencjarnych, ocen okresowych penitencjarnych. Kolejną metodą jest kwerenda biblioteczna oraz analiza i synteza literatury, orzecznictwa sądów krajowych i międzynarodowych pod kątem: powrotności do przestępstwa, nagminności przestępstw, przestępstwa zawodowego, przestępcy uporczywego.

Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki

Rezultaty pozwolą na statystyczny opis i jakościową charakterystykę zabójstwa kwalifikowanego, karier jego sprawców, strategii wykonania i odbywania kary skrajnie długoterminowej, w tym dożywotniego pozbawienia wolności.

Dzięki opracowaniu tekstów naukowych oraz monografii poszerzy się wiedza o orzekaniu i wykonaniu najsurowszej karzy, o zróżnicowaniu sprawców jednolicie określonych zabójstw kwalifikowanych, a w konsekwencji zróżnicowanych strategiach adaptacji do długoterminowej kary oraz intensywności kariery kryminalnej.

Rezultaty poszerzą wiedzę o działaniu systemu więziennego w ekstremalnych przypadkach skazanych zabójców i zdarzeniach; systemu więziennego jako części systemu wymiaru sprawiedliwości.

Zarówno zgromadzony materiał jak i wyniki prac badawczych wzmocnią zasób i potencjał empiryczny przyszłych prac doktorskich i magisterskich.

 

„Klinika 42” – więźniowie dożywotni i długoterminowi

Do Uniwersyteckiej Kliniki art. 42 k.k.w. niejednokrotnie zwracają się więźniowie skazani na kary długoterminowe. Zgłaszane przez nich prośby pokazują, że brakuje obiektywizacji wykonania długoletnich kar oraz kontaktu z instytucją niezależną i bezstronną, a jednocześnie wiarygodną, która może podjąć dialog ze Służbą Więzienną w związku ze zgłoszoną prośbą albo interwencję w przypadkach nadużycia władzy czy innych nieprawidłowości.

Brakuje im także kontaktu z „osobami godnymi zaufania”, spoza więzienia, które są w stanie odpowiedzieć na pytania dotyczące problemów związanych z wieloletnim życiem w izolacji i podtrzymaniem w sobie gotowości do życia w społeczeństwie wolnościowym – pod pewnymi warunkami.

Klinika 42 zauważa tę potrzebę i monitoruje przebieg odbywanej przez więźniów długoterminowych kary pozbawienia wolności – wspiera ich w staraniach o rehabilitację w oczach społeczeństwa i własnych oraz poprawę swojej sytuacji prawnej i osobistej.

W latach 2012-2015 Projekt badawczo-dydaktyczny był sponsorowany przez Fundusz Innowacji Dydaktycznych (FID 500-34-00-04-156). Funkcjonuje aktualnie, stale w ramach zajęć dydaktycznych i klinicznych jako fakultet.

W latach 2008-2011 był współfinansowany przez Trust for Civil Society in Central & Eastern Europe (no. PL / X 2007/64).

Cel projektu

Podstawowym celem jest kształcenie studentów z prawa karnego wykonawczego, praw człowieka, kryminologii i psychologii penitencjarnej poprzez pracę z „żywym klientem”, tj. więźniem długoterminowym, a także prowadzenie dialogu z sądami i Służbą Więzienną (opracowywanie Amicus curie).

Szczegółowe cele:

  • monitorowanie i obiektywizacja procesu wykonania kary pozbawienia wolności, badanie planu wykonania kary i asystowanie w procesie jej wykonania,
  • badanie strategii lub sposobów przeciwdziałania negatywnym skutkom dożywotniego oraz długoterminowego pozbawienia wolności,
  • tworzenie przestrzeni badawczej (gromadzenie materiału badawczego o więźniach dożywotnich).

Metodologia

Projekt ma charakter kliniczny. Studenci Kliniki 42 pod opieką pracownika naukowego badają każdy przypadek skazanego – zapoznają się z uzasadnieniami wyroków, opiniami penitencjarnymi, decyzjami komisji penitencjarnej bądź z całością akt osobowych.

W kolejnym etapie nawiązują bezpośredni kontakt ze skazanym i jego rodziną oraz z personelem więziennym.

Tym samym zbierają wszelkie informacje o skazanym i odbywanej przez niego karze z różnych źródeł, aby opisać jego sylwetkę z perspektywy psychologicznej i kryminologicznej.

Następnie studenci badają problemy zgłaszane przez więźniów długoterminowych – analizują prawo i nauki pokrewne.

W niektórych przypadkach Klinika 42 stale monitoruje sytuację skazanego.

Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki

Rezultaty projektu wpływają na gromadzenie wiedzy „z pierwszej ręki”, zobiektywizowanej, która pochodzi z kilku źródeł: zarówno od skazanych i innych zaangażowanych w wykonanie kary (funkcjonariuszy więziennych, sędziów, rodzin, fundacji), jak i z dokumentów, obserwacji i innych metod monitoringu.

Przyczyniają się do wzmocnienia warsztatu badawczego – sprawności kryminologicznego zrekonstruowania sprawców poważnych przestępstw, a następnie więźniów mniej lub bardziej podatnych na pracę naprawczą i korekcyjną.

W ramach projektu powstają analizy kryminologiczne, socjologiczne oraz prawne dotyczące prawa obowiązującego i standardów.

Więcej: http://kryminologia.ipsir.uw.edu.pl/index.php/dzialania-na-rzecz

Udostępnij w mediach społecznościowych