W dniach 6-8 lutego 2019 r. w Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w Popowie, pod hasłem „Polski system penitencjarny w stulecie niepodległości państwa”, odbył się VI Kongres Penitencjarny. Reprezentując Katedrę Kryminologii i Polityki Kryminalnej IPSiR UW byłyśmy wśród referentów, przedstawiając wyniki naszej pracy badawczej w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki (umowa nr 2017/27/B/HS5/00633).
Joanna Klimczak i Małgorzata Kłapeć, w wystąpieniu pt. Najlepsi z najgorszych – progres w odbywaniu kary dożywotniego pozbawienia wolności w Polsce, przedstawiły aktualne informacje statystyczne dotyczące więźniów dożywotnich oraz sylwetki tych skazanych, którzy zostali już awansowani do odbywania kary w zakładach karnych typu półotwartego. Zgodnie z art. 89 § 1 k.k.w., jeżeli postawa i zachowanie skazanego za tym przemawiają, przenosi się go z zakładu karnego typu zamkniętego do zakładu typu półotwartego lub otwartego.
Więźniowie dożywotni muszą spełnić dodatkową przesłankę – odbyć co najmniej 15 lat swojej kary. W rzeczywistości – także w przypadki innych skazanych na kary długoterminowe – jest to kilka lat więcej, nierzadko bliżej granicy starania się o warunkowe zwolnienie, czyli 25 lat lub połowy kary.
Ustalone przez nas fakty mówią same za siebie. Na 10.10.2018 r. spośród 437 więźniów dożywotnich awansowanych zostało 10 skazanych, w tym 6 mężczyzn i 4 kobiety. Po zestawieniu ich historii czynu i odbywania kary okazuje się, że nie jest to jednorodna grupa, a także decyzje związane z ich awansem zostały podjęte na podstawie różnych postaw i zachowań, które reprezentowali. Potwierdza to zasadę indywidualizacji wykonania kary pozbawienia wolności, w tym kary dożywotniego pozbawienia wolności oraz zasadę uznaniowości administracji więziennej, która dysponuje relatywnie dużym marginesem swobody w ocenie skazanego.
W drugim wystąpieniu pt. „Czy wykonanie kary dożywotniego pozbawienia wolności można wystandaryzować?” dr Maria Niełaczna starała się odpowiedzieć na pytanie co standardy mówią na temat wykonania dożywotniej kary więzienia, jej etapów i potencjalnego końca, jakie dają wytyczne ustawodawcy, Służbie Więziennej, samym więźniom i tym wszystkim, którzy uczestniczą w wykonaniu tej skrajnej kary pozbawienia wolności.
Z uwagi na wymiar kary – a także jej społeczny odbiór, cel i funkcje, mniej lub bardziej jawne bądź ukryte – prawo ustanawia negatywną dyskryminację (ograniczenia, wyłączenia) w postępowaniu z więźniami dożywotnimi. Nie proponuje jednak dyskryminacji pozytywnej z uwagi na wymiar kary, który z perspektywy Służby Więziennej oraz innych zainteresowanych oznacza czas życia, jaki więzień dożywotni spędzi pod ich kontrolą i pieczą, w relacjach i wszystkim, do czego one zobowiązują. Ten czas jest kluczem do oceny jego możliwej przemiany „na lepsze” lub choćby „na nieszkodliwe”. Ten czas wiąże się z czymś tak ludzkim jak dojrzewanie, uczenie się, rozbudzanie potrzeb i zainteresowań, budowanie relacji społecznych oraz nabywanie umiejętności, które decydują o socjalizacji.
Trudno to zapisać w standardach, a jednak ich lektura świadczy o tym, że wskazują one sposób, w jaki można bądź warto myśleć o dożywociu.
Pełne teksty wystąpień ukażą się w publikacji związanej ze 100-leciem Służby Więziennej. O ukazaniu się naszych artykułów będziemy informować na stronie lajfersów.
Więcej na stronach:
https://www.sw.gov.pl/galeria/vi-kongres-penitencjarny
https://www.sw.gov.pl/aktualnosc/centralny-zarzad-sluzby-wieziennej-vi-kongres-penitencjarny
oprac. Joanna Klimczak, Małgorzata Kłapeć, Maria Niełaczna